İstanbul Müzeleri

İSTANBUL MÜZELERİ: PTT MÜZESİ

İstanbul, Sirkeci’de bulunan PTT Müzesi Osmanlı Devleti döneminde başlayan ve günümüze kadar uzanan 175 yıllık süreçteki tüm yaşanmışlıkları gözler önüne seriyor. İstanbul müzeleri arasında nadide bir yeri bulunan PTT Müzesi 15 yıldır yerli ve yabancı misafirlerine ev sahipliği yapıyor.

Yerli bir turist kimliği ile Eminönü İskelesi'nde vapurdan indiğinizde Yeni Galata Köprüsü'nü arkanıza aldığınızı ve Sirkeci Tren Garı'nı hedeflediğinizi düşünürseniz çok zengin bir rota çizmişsiniz demektir. Mısır Çarşısı, Yeni Camii, Rüstem Paşa Camii, İş Bankası Müzesi, Büyük Postane Binası, Tren Müzesi gezilip görülecek yerlerin belli başlı olanlarıdır. Büyük Postane Binası’na ulaştığınızda cephesi yontma taş ve mermerden olan ve içinde PTT Müzesi bulunan yapıya hayran kalarak bakıyorsunuz. Bina 1905-1909 yılları arasında Türk bir mimara yaptırılmış. O yıllarda az sayıda olan Türk mimarlardan biri olan Mehmet Vedat (Vedat Tek) binanın üst katları ahşaptan olsun diyenlere ve çeşitli zorluklara karşı koymuş ve şu an 100 yaşını aşmış bulunan bu ihtişamlı binayı yapmış. Büyük Postane Binası, bir dönem Radyo Evi olarak kullanıldıktan sonra posta hizmetlerine tekrar devam etmiş ve 2000 yılında da farklı bir girişi olan PTT Müzesi’ne ev sahipliği yapmaya başlamış.

İstanbul PTT Müzesi’ne Giriş Merasimi;

Mazisi yeni olan ve 2000 yılında açılan PTT Müzesi'ne kapı zilini çalarak giriyorsunuz. İçeriye girdiğinizde müze görevlisi kimliğinizi alıyor, ziyaretçi kartı veriyor. Eğer büyük bir çanta taşıyorsanız gezerken rahat gezin diye onu da görevliye teslim ediyorsunuz. Özel eşyalarınızı yanınıza almanıza izin veriyorlar. PTT Müzesi hafta içi saat 08.30-12.30 ve 13.30-17.30 arasında ücretsiz olarak geziliyor. Hafta sonu ve Resmi tatil günlerinde ise kapalı oluyor.

Girişle birlikte 3 kattan oluşan müzeyi gezmeye başladığımda fotoğraf çekemeyeceğimi öğrendiğim için yüzüm asılıyor; çünkü yasak! Müze hakkında yazacaksam eğer, ilk dakikalarda gördüklerimden sonra bu kadar detayı aklımda tutmama imkân yok! Geriye dönüp görevliden çantamı alıyorum, içinden kalem ve not defterimi alıp tekrar yukarıya çıkmaya başlıyorum.

İstanbul PTT Müzesi’ni Gezmeye Başlıyoruz;

Müzenin giriş katında mermerden Osmanlı tuğraları sergileniyor. Tuğralarla birlikte büyük boyutlu posta kutuları da sergilenenler arasında. Birinci kata çıkarken bir kadın bir erkek olmak üzere ikişer manken geniş ve kavisli mermer merdivenlerde size eşlik ediyor, üstlerinde ise ‘postacı kıyafetleri’ var.

Birinci katın geniş boşluğundaki ayaklı stantlarda pullar sergileniyor. Aynı katta bir odanın kapısının üzerinde Manastırlı Hamdi Bey yazıyor. Kapıyı açıp girmek istediğimde kilitli olduğunu görüyorum.

Manastırlı Hamdi Bey, Ey Cesur İnsan!

Manastırlı Hamdi Efendi’nin mesleği telgraf memurluğu ve kendisini 2000’li yıllara taşıyan olay ise İstanbul’un işgal edilmesi sırasında yaşanıyor. 16 Mart 1920 günü İstanbul işgal ediliyor. İşgal kuvvetleri haliyle haberleşmeyi denetimleri altına alıyorlar. Fakat Manastırlı Hamdi Efendi, denetime rağmen İngiliz kuvvetlerinin Şehzadebaşı semtindeki mızıka karakolunu basıp altı askeri şehit ederek on beşini yaraladıklarını, Ankara’ya bildiriyor… Hamdi Efendi daha sonraları bir dönem Ankara’daki Başkomutanlık Karargâhı’nda telgraf memurluğu yapıyor.

                                                                          

İkinci kat, müzenin içerik olarak en zengin bölümü oluyor. Merdivenler sizi salona ulaştırıyor. Salondan diğer odalara geçiyorsunuz. Salonda sizi, üzerinde yazana göre “Manyotolu masa telefonu ve kadranlı masa telefonu” karşılıyor. Yanında ise dünya şeklinde altın sarısı renginde madenden küçük bir heykelcik bulunuyor.

                                                                         

Dünya Posta Birliği;

Heykelciğin üzerinde Union Postale Üniverselle (UPU) Dünya Posta Birliği 5 Eylül 1874 yazıyor. UPU, İsviçre'nin Bern şehrinde toplanan 22 ülkenin temsilcileri tarafından kurulmuş. Türkiye, birliğin kurucu üyeleri arasında yer alıyor. Birlik 1 Temmuz 1948 yılında Birleşmiş Milletler bünyesinde özel bir kuruluş haline getirilmiş.  UPU heykelciğini geçip telgraf ve santrallerin olduğu bölüme geçiyorsunuz.

PTT Müzesindeki Telefon ve Santraller;

Burada o kadar çok telefon ve santral var ki…  Sergilenenlerden bazıları ise şöyle;

- Türkiye'de imal edilen ilk telefon,

- PTT’nin kuruluşunun 150. yılı münasebetiyle Alcatel-Bell firması, Alexander Graham Bell'in 1876 da icat edilen ilk telefonun orijinal bir örneğini hediye etmiş. Bu ilk telefon o kadar değişik bir tasarıma sahip ki daha önce bu telefonu görmediyseniz eğer bunun bir telefon olduğunu asla düşünemezsiniz bile.

- 1877 yılında Bell telefon şirketi tarafından imal edilmiş ilk telefon.

Santrallerin olduğu küçük odadan çıktığınızda karşınıza büyük ve ferah bir salon çıkıyor. Bu salonda mühürler sergileniyor. Aynı zamanda Osmanlı Devleti döneminde kullanılan posta taşıma çantalarının bulunduğunu görüyoruz. Aynı salonda diğerleri gibi camekânlar içinde sergilenen telgraf çevirgeçleri, komple mors postası gibi aletler bulunuyor.

Büyük salondan daha küçük olan bir odaya geçtiğinizde, Hughes tipi yazma makinası, telgraf makineleri, teleks cihazlarını görüyorsunuz.

Ağırlıkla çalışan iğneli, pusulalı, manüpleli, komitatörlü telgraf makinası

Başka bir odada; postada kullanılan teraziler, Osmanlı Devleti'nin ilk Tatar posta haritası, Aydın ile Ege kısmının telgraf haritası, başka haritalar ve çeşitli duvar saatleri sergileniyor. Aynı katta çıkışa yönelirken devasa telefon santrallerinin yanından geçiyorsunuz. Sonra siyah bir piyano ile karşılaşıyorsunuz!

Osmanlı Devleti Döneminde Posta İşlerinin Gelişimi;

1838 yılında II. Mahmut posta hizmetlerinin iller arasında ücretli olarak yapılmasını, dağıtımda Müslüman, reaya* ve yabancılara eşit davranılmasını emretmişti. Tanzimat Fermanı ilanı ile posta hizmetleri kamu hizmetleri içine alınmış, 1855 yılına gelindiğinde telgraf hizmetleri nezaret düzeyine çıkarılmıştı. 1862 yılında ise pul uygulamasına geçildi. Osmanlı Devleti’nin son yıllarında statüsü devamlı değişen kurum 1919 yılında genel müdürlük düzeyinde örgütlendi ve genel müdürlüğe ise Refik Halit Karay getirildi.

1862 yılında para yerine pul uygulamasına geçildi demiştim. PTT, kuruluşunun 150. ve 175. yıllarını anmak için pul serisi çıkarmıştır. Her iki seriyi de alıp koleksiyonuma katma şansına sahip oldum. Bu pulların fotoğraflarını da paylaşmak istiyorum.

PTT nin kuruluş tarihi olarak anılan 1840 yılına gelişin hikâyesi yukarıdaki paragraftaki gibi. Telgraf ve telefonun kullanılmaya başlanması ile büyüyen bu kuruluşun nereden nereye geldiğini görmek için bu müzeyi gezmenizi tavsiye ediyorum. Ben gezerken bir zamanlar hayatın içinde olan teleks makinelerini gördüğümde isimlerinin yıllardır aklıma dahi gelmediğini fark ettim. İletişim aletleri teknolojinin baş döndürücü hızına kapılınca bu hız içinde bazı icatlar çok çabuk tarih olup dimağlarımızdan silinebiliyorlar. Telgraf makineleri ise 100 yılı aşkın bir zaman hizmet verdiler. Telgraf ve telefon direklerinin hayatımızdan çıkışı daha dün gibi hatırımdadır. Büyük küçük hepimizin kullandığı iletişim harikası makinelerin tarihsel gelişimini yakından öğrenmek isteyenler için İstanbul müzelerinden olan PTT Müzesi bizlere eşi bulunmaz bir fırsat sunuyor.

Kaynak;

Manastırlı Hamdi Bey ve Osmanlı Devleti’ndeki posta işleri hakkındaki yazımda yer alan bilgileri 1992 yılında Milliyet tarafından 24 cilt olarak basılan Büyük Larousse’tan derledim.

*Reaya nedir? 
Tanzimattan önce Osmanlı Devleti’nin Müslüman olmayan uyrukları, Hristiyan.